Chondromalacja rzepki – fizjoterapia i ćwiczenia

Rzepka to element chrzęstno-kostny (tzw. trzeszczka) współtworzący staw kolanowy, który służy ochronie jego struktur, wzmocnieniu, amortyzacji, skutkiem czego jest szczególnie narażony na przeciążenia i urazy. Z biegiem czasu prowadzą one do zmian zwyrodnieniowych. Jednym z powszechnych schorzeń tego typu jest chondromalacja, czyli rozmiękczenie chrząstki rzepki, a także tkanki chrzęstnej kłykci (końca) kości udowej przylegającej do rzepki – powierzchni stawowych, które ślizgają się względem siebie podczas ruchu zginania i wyprostu kolana. Chondromalacja powoduje dolegliwości, które utrudniają ten ruch.

Na czym polega chondromalacja rzepek?

Chondromalacja to degeneracja tkanki chrzęstnej, do której dochodzi, gdy naturalne procesy regeneracji tej struktury nie są w stanie zrównoważyć jej intensywnego zużywania. Zmiany chondromalacyjne w kolanie postępują stopniowo. Powstały różne klasyfikacje pozwalające ocenić ten proces. Najczęściej spotykaną jest skala Outerbridge’a, zgodnie z którą:

• chondromalacja 1 stopnia to tzw. pluszowacenie i powierzchowne rozmiękanie rzepki,
• przy 2 stopniu chondromalacji pojawiają się powierzchowne pęknięcia chrząstki,
• pęknięcia sięgające warstwy głębokiej chrząstki to chondromalacja rzepki 3 stopnia,
• przy chondromalacji 4 stopnia ubytki są na tyle głębokie, że odsłaniają kość podchrzęstną.

Powierzchowne zmiany chondromalacyjne 1 lub 2 stopnia zwykle nie powodują dolegliwości, ponieważ tkanka chrząstki rzepki jest nieunerwiona. Jednak im większy jej obszar ulega rozmiękaniu, tym większe jest prawdopodobieństwo pęknięć i obnażenia podchrzęstnej warstwy kości. Nieprawidłowe przenoszenie na nią sił związanych z eksploatacją stawu kolanowego jest źródłem uciążliwych objawów. Dolegliwości mogą powodować także odłamane fragmenty chrząstki, które przemieszczając się w obrębie stawu, zaburzają jego mechanikę i wywołują zmiany zapalne.

Co powoduje chondromalację rzepki?

Jako tkanka nieukrwiona i nieunerwiona chrząstka rzepki ma bardzo ograniczone zdolności regeneracji, w związku z czym kolejne stopnie chondromalacji przynoszą nieodwracalne zmiany. Najczęściej dochodzi do nich w związku z nadmierną eksploatacją rzepki, częstą w przypadku sportowców lub osób wykonujących pracę w pozycji wymuszonej, obciążającej kolana.

Bezpośrednimi przyczynami zmian zwyrodnieniowych mogą być:

• urazy i kontuzje kolana,
• nawracające zwichnięcia rzepki,
• powtarzające się przeciążenia stawu kolanowego,
• niewłaściwy balans mięśniowy w tej okolicy,
• predyspozycje anatomiczne, np. koślawość lub szpotawość kolan, dysplazja stawu rzepkowo-udowego, płaskostopie.

Rozmiękaniu rzepki sprzyjają nadwaga i otyłość, niewłaściwa dieta, siedzący tryb życia, choroby reumatologiczne. Na chondromalację rzepek szczególnie narażone są osoby w starszym wieku.

Objawy chondromalacji rzepki

Głównym objawem zmian chondromalacjnych jest ból pod rzepką w przedniej części kolana, który nasila się po długim przebywaniu w pozycji siedzącej (np. podczas lotu samolotem) albo po wysiłku wymagającym intensywnego, powtarzalnego zginania kolan (takim jak np. jazda na rowerze). Chondromalacja rzepki może też powodować:

• ograniczenie zakresu ruchomości kolana,
• obrzęk stawu kolanowego,
• ucieplenie okolicy kolana,
• trzeszczenie w stawie (chrupanie, przeskakiwanie),
• uczucie sztywności i niestabilności kolana.

Ponieważ chondromalacja rzepki rozwija się latami, opisane objawy nie pojawiają się nagle. Nasilają się wraz z postępem zmian. Dlatego nie wolno lekceważyć najmniejszych dolegliwości. Nieleczona chondromalacja rzepki prowadzi do wspomnianych już nieodwracalnych uszkodzeń i trwałego upośledzenia funkcji stawu kolanowego. W porę podjęta terapia może powstrzymać rozwój choroby.

Możliwości leczenia chondromalacji rzepki

Leczenie chondromalacji rzepki ma przede wszystkim charakter zachowawczy – polega na ograniczeniu aktywności prowadzących do zaostrzenia objawów, np. forsownych, obciążających kolana treningów. Przy pierwszych stopniach chondromalacji kluczowe znaczenie ma rehabilitacja zmierzająca do zniesienia bólu czy obrzęku, a także odciążenia i wzmocnienia stawu kolanowego. Fizjoterapia może wspomagać powrót do sprawności po kontuzji, poprawić wzorce ruchowe w przypadku nieodpowiednich predyspozycji anatomicznych, wzmocnić i ustabilizować staw kolanowy, by zapobiec kolejnym urazom. W zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta stosuje się np.:

• ćwiczenia rozciągające i wzmacniające mięsień czworogłowy utrzymujący rzepkę we właściwym położeniu,
• terapię manualną wspomagającą równowagę mięśniową w obrębie rzepki (rozciąganie okolicznych mięśni),
• mobilizację rzepki zwiększająca jej ruchomość.

Przy chondromalacji rzepki często wskazane jest stosowanie ortez lub innych stabilizatorów służących jej korekcji. Pomocny może być także dobór odpowiedniego obuwia lub wkładki ortopedycznej. Leczenie zabiegowe (zwykle – artroskopowe) jest ostatecznością, którą rozważa się przy chondromalacji rzepki 4 stopnia, jeśli inne metody okażą się nieskuteczne.