Kciuk narciarza – przyczyny, objawy i fizjoterapia

Kciuk narciarza to częściowe lub całkowite zerwanie więzadła pobocznego łokciowego (UCL) w stawie śródręczno-paliczkowym kciuka (MCP). Jest to ważna struktura odpowiedzialna za ruch zgięcia i wyprostu. Przede wszystkim jednak stabilizuje kciuk w trakcie chwytania przedmiotów, a tym samym pozwala na wykonywanie precyzyjnych czynności z wykorzystaniem przeciwstawności tego palca. Dlatego na pozór błaha kontuzja, do jakiej może dojść np. podczas jazdy na nartach, utrudnia codzienne funkcjonowanie. Przy braku odpowiedniego leczenia i rehabilitacji uszkodzenie stawu kciuka może nawet przekreślić możliwość pracy w niektórych zawodach czy karierę sportową.

Jak dochodzi do uszkodzenia stawu kciuka?

Uszkodzenie więzadła pobocznego kciuka to jego naderwanie lub całkowite zerwanie na skutek nagłego urazu lub w związku z powtarzającymi się mikrourazami. Więzadła poboczne kciuka – łokciowe i promieniowe – to struktury łączące pierwszą kość śródręcza z paliczkiem bliższym – stąd nazwa staw śródręczno-paliczkowy kciuka. W przypadku omawianej kontuzji najczęściej zostaje zerwane więzadło kciuka po stronie przyśrodkowej, czyli łokciowej (uszkodzenia więzadła pobocznego promieniowego zdarzają się rzadko).   

Do uszkodzeń UCL dochodzi zwykle w wyniku silnego nacisku na odwiedziony kciuk w przeproście, np. wskutek gwałtownego upadku lub uderzenia pędzącą piłką. Na uraz narażone są w szczególności osoby uprawiające sport, np. siatkarze, rugbiści, piłkarze ręczni, a w szczególności – bramkarze. Tego typu kontuzja kciuka bardzo często zdarza się narciarzom w sytuacji, gdy upadają z kijkiem w dłoni. Kciuk znajduje się wówczas w wymuszonej pozycji odwodzenia i zostaje uciśnięty przez kijek. Podobnie dzieje się w przypadku upadku na rowerze czy motocyklu, gdy kciuk oparty jest o obłą rączkę kierownicy.  

Ponieważ uszkodzenie więzadła pobocznego kciuka należy do najczęstszych urazów związanych z jazdą na nartach, określa się je mianem „kciuk narciarza”. Można się jednak spotkać także z innymi określeniami, np. historyczną nazwą „kciuk gajowego”. Niegdyś w przypadku tej grupy zawodowej staw MCP kciuka narażony był na chroniczne nadwyrężenie ze względu na specyficzny sposób uśmiercania zwierzyny.

Kciuka narciarza – objawy po urazie

Głównym objawem kciuka narciarza jest ból u podstawy kciuka (nasilający się podczas ruchu), obrzęk i ograniczenie ruchomości w stawie MCP. Kontuzji towarzyszyć mogą także:

• krwiak w miejscu urazu,
• zaczerwienienie i nadmierne ucieplenie kciuka,
• tkliwość kciuka (bolesność przy dotyku),
• niestabilność kciuka,
• zmniejszenie siły chwytu kciukiem i palcem wskazującym,
• wyraźne odchylenie, a nawet deformacja kciuka (nie można ułożyć kciuka i palca wskazującego w kształt litery „o”).

Chory ma duży problem z wykonywaniem takich codziennych czynności, takich jak otwieranie drzwi kluczem, trzymanie w dłoni długopisu, odkręcanie słoików czy butelek. Choć kciuk narciarza nie jest urazem tak poważnym, jak złamanie kciuka, objawy są nie mniej uciążliwe.

Jak diagnozuje się kciuk narciarza?

Jak w przypadku większości urazów kontuzja kciuka wymaga dokładnej diagnostyki, która pozwala na określenie stopnia zaawansowania zmian, a także wykluczenie innych patologii, takich jak np. złamanie kciuka. Leczenie podejmuje się w oparciu o wywiad medyczny, badanie fizykalne (m.in. ocenę zakresu ruchu w stawie MCP) oraz badania obrazowe (przeważnie badanie USG i RTG, choć pomocny może okazać się także rezonans magnetyczny), które służą ocenie stanu więzadeł i struktur kostnych kciuka.

Wyróżnia się trzy stopnie urazu, jakim jest kciuk narciarza:

• stopień I – lekkie uszkodzenie UCL, przy którym zachowana jest stabilność kciuka, a ból towarzyszy głównie jego odwodzeniu,
• stopień II – naderwanie UCL, któremu towarzyszy silny ból (zwłaszcza przy odwodzeniu) i  wyraźna niestabilność kciuka,
• stopień III – zerwanie więzadła UCL, przy którym staw „otwiera się”, a chory nie ma czucia „końca odwiedzenia”.

Zaawansowane zmiany po kontuzji kciuka mogą oznaczać nawet przemieszczenie uszkodzonego więzadła powyżej mięśnia przywodziciela kciuka albo awulsyjne uszkodzenie kości (odłamanie jej  fragmentu w miejscu przyczepu więzadła). W zależności od charakteru zmian ortopeda traumatolog podejmuje decyzję o wdrożeniu leczenia zachowawczego (poprzez unieruchomienie kciuka) lub operacyjnego. Leczenie obejmuje także stosowanie leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych.

Rehabilitacja kciuka narciarza

Wczesne rozpoznanie i interwencja ortopedyczna pozwalają na szybsze i mniej inwazyjne wyleczenie kciuka narciarza. Zmniejszają także ryzyko ewentualnych powikłań, np. osłabienia funkcji kciuka, ograniczenia ruchomości w stawie czy przedwczesnych zmian zwyrodnieniowych. Należy jednak pamiętać, że powrót do pełnej sprawności wymaga możliwie najszybszego podjęcia rehabilitacji – najlepiej natychmiast po okresie 4-6 tygodni unieruchomienia kciuka w ortezie lub łusce gipsowej, jakie stosuje się zarówno w leczeniu zachowawczym, jak i po zabiegu operacyjnym

Fizjoterapia wspomaga proces regeneracji uszkodzonych tkanek (w szczególności – odbudowę siły mięśniowej), a także przeciwdziała sztywności stawu po doznanym urazie. Istotnym elementem rehabilitacji jest terapia manualna, a konkretnie terapia tkanek miękkich (uelastycznianie torebki stawowej i więzadeł) oraz mobilizacja stawu MCP. Wskazane jest także, by pacjent – najpierw pod okiem terapeuty, a po instruktażu samodzielnie – wykonywał odpowiednio dobrane ćwiczenia (na przykład według koncepcji PNF). Początkowo służą one przywróceniu masy mięśniowej i pełnego zakresu ruchomości w stawie. Z czasem wprowadza się ćwiczenia poprawiające zręczność i wytrzymałość kontuzjowanego kciuka.

Kciuk narciarza wymaga szybkiego podjęcia terapii i zaangażowania ze strony pacjenta. Nieleczony może stać się stanem przewlekłym i przyczyną licznych powikłań. Jeśli jednak chory korzysta z pomocy ortopedy i fizjoterapeuty, ściśle przestrzegając ich wskazówek, rokowanie jest pomyślne.